Jacob Dirk van Ginhoven

Jacob Dirk van Ginhoven werd geboren 9 juni 1902 te Marken. Na de middelbare school studeerde hij theologie aan de VU te Amsterdam. Na afloop van zijn studie werd hij beroepen als predikant te Vledder (Nijensleek; 6.7.1930-november 1946) en Westervoort (17.11.1946-1.9.1968 gestopt wegens emeritaat);

Hij groeide op in een groot, hecht, overtuigd calvinistisch, gereformeerd gezin, waarin de Bijbel als inspiratie en leidraad centraal stond.

Voor zijn benoeming in Vledder trouwde Jacob op 2.7.1930 met Francisca Catharina (Cisca) van den Ende (geboren 26.6.1901 te Nisse) uit dit huwelijk werden in Nijensleek drie kinderen geboren; Elly (1931), Marinus (1933) en Jack (1943).

Het nieuws, in het najaar van 1941, over het verraad en de gevangenneming door de Duitsers van zijn oudere broer Huibert sterkte Jacob in zijn geloof en overtuiging dat verzet tegen het Duitse bewind meer dan ooit geboden was. Het bericht over de fusillade van Huibert in maart 1942 greep hem enorm aan en sterkte hem in zijn overtuiging dat handelen geboden was.

De onderlinge band tussen broers en zussen werd door de dood van Huibert, versterkt. Hun oudste broer had het goede voorbeeld gegeven. Alle broers en zussen speelden later een actieve rol in het verzet en twijfelden niet als hulp aan Joodse onderduikers geboden was.

Jacob was tijdens de oorlogsjaren gereformeerd predikant te Vledder-Nijensleek (Drenthe) en oprichter van de lokale verzetsgroep ‘Je Maintiendrai’, die zich inzette voor het onderbrengen en verzorgen van onderduikers, Joodse en andere. Jacob, bekend onder de schuilnaam ‘Ome Jaap’ in het verzetswerk, bood geestelijke en materiële hulp aan de Joodse dwangarbeiders die begin 1942 te werk waren gesteld in het nabijgelegen Werkkamp-Vledder. Een kamp dat al voor de oorlog door de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij was aangelegd in het kader van de werkverschaffing. In Vledder bouwden de bezetters in 1942 hierop voort met het eerste Jodenkamp voor dwangarbeiders. De Joodse arbeiders hadden het daar niet best: het werk was zwaar, verzorging en voeding minimaal, de opzichters waren soms meedogenloos.

Ome Jaap

Op 2 oktober 1942 werd het kamp uiteindelijk opgeheven, toen de Joodse dwangarbeiders in het kader van de ‘Entjudung’ van Noord-Nederland naar Westerbork werden overgebracht om – herenigd met hun gezinnen – naar Auschwitz te worden gedeporteerd. Maar dankzij ds. Van Ginhoven wist één van hen te komen: Marcus van Praag (1893-1957), die een paar dagen eerder toestemming had gekregen om de begrafenis van zijn moeder in Amsterdam bij te wonen. Toen hij op genoemde datum terugkeerde op station Zwolle, trof hij daar zijn makkers aan, die op het punt stonden te worden afgevoerd naar Westerbork. Eén van hen siste hem toe: “Maak dat je wegkomt!” “Waar moet ik dan heen?” “Ga maar naar ds. van Ginhoven in Nijensleek!” Dat deed hij, maar er bleek niemand thuis. Markus wachtte buiten, op het toilet, en durfde pas aan te kloppen toen binnen het licht aan ging. Ds. Van Ginhoven verschafte hem vervolgens een fiets en het adres van de verzetsman Klaas de Raad (1904-1945 in KZ Neuengamme) in Hoogeveen. Maar halverwege belandde Marcus in het donker met fiets en al in een sloot en arriveerde onder de modder op het verkeerde adres. Hij had geluk: de vrouw die daar woonde haalde hem binnen, zorgde dat hij zich kon wassen, droogde zijn kleren en bracht hem uiteindelijk bij De Raad. Die verschafte hem een betrouwbaar onderduikadres in de buurt. Vervolgens haalde ds. Van Ginhoven ook nog Markus’ dochter Floor weg van een onveilig adres in Amsterdam weg en herenigde haar in Hoogeveen met haar vader. Daar overleefden beide de oorlog, dankbaar voor alle geboden hulp. Jacob regelde in die ook een onderduikplek voor Johan Klein, verpleger van ‘Het Apeldoornsche Bosch’ te Apeldoorn, bij zijn zus en zwager, het echtpaar Vreeken-van Ginhoven aldaar en later bij een andere zus en zwager, het echtpaar Adrianus Wijntje en Hendrika Adriana Wijntje-van Ginhoven te Rotterdam.

Verraad, marteling en gevangenschap

Op 28 juli 1943, zijn vrouw was 5 maanden zwanger van hun jongste kind, werd Jacob als eerste predikant uit de illegaliteit, ten gevolge van verraad opgepakt door de Sicher-heitspolizei, en zwaar mishandeld in het beruchte Scholtenshuis te Groningen. Twee etmalen werd hij daar ondervraagd door de SD’ers Knorr en Kindel en beestachtig met gummiknuppels mishandeld in het beruchte ‘Scholtenshuis’ te Groningen (hij zat hier van 29.7-19.10.1943). Het was een wonder dat hij dit overleefde. In de gevangenis werd geconstateerd: gekneusde en gebroken ribben, een beschadigde nekwervel, een kaakfractuur, kapot en los geslagen tanden en kiezen, een zwaar beschadigd rechter dijbeen en zware bloeduitstortingen op zijn buik, rug en rechterbeen. De littekens van dit lijden moest hij zijn leven lang meedragen. Na vervolgens in Vught (19.10.1943-15.12.1943) en in het ‘Oranjehotel’ te Scheveningen (15.12.1943-6.3.1944) gevangen te hebben gezeten kwam hij terecht in het Huis van Bewaring te Rotterdam.

Bevrijding uit het Huis van Bewaring te Rotterdam

Op een dag hoorde van Ginhoven van een advocaat die hem toegewezen was dat hij voor vier gevallen ter dood was veroordeeld. Een proces had hij nooit gehad, er zou in Utrecht nog een showzitting komen. Maar zover is het nooit gekomen. Vlak voor de executie van het vonnis werd hij met nog 17 andere verzetsstrijders door een knokploeg van de ondergrondse bevrijd. Op 6 juni 1944 vond een overval op het Huis van Bewaring in Rotterdam-Noord plaats. Een aantal leden van de KP-groep Rotterdam-Zuid onder leiding van Samuel Esmeijer ('Paultje') incl. zijn zwager Adri Wijntje (getrouwd met zijn jongere zus Riek) bevrijdde 17 verzetsmensen. Dit waren verzetsmensen van de groep 'Je Maintiendrai' die allen ter dood veroordeeld waren. Ze zouden op 7 of 8 juni naar een kamp worden overgebracht.

Met een stoutmoedige list slaagde het Rotterdamse verzet erin uiteindelijk in totaal 46 gevangenen te bevrijden uit het hoofdbureau van politie (Huis van Bewaring). Verkleed als SS'ers wist men het zwaarbewaakte gebouw binnen te komen en de grote groep naar buiten te leiden. De overval werd nodig geacht omdat er die ochtend meerdere leden van de Knokploeg Rotterdam waren gearresteerd na een schietpartij met de Sicherheitsdienst. Daarbij vielen enkele doden aan beide zijden. De vrees was dat de Duitsers de arrestanten na verhoor zouden doden, mogelijk samen met leden van de verzetsgroep Franciscusbrigade, die eerder deze week werd opgerold. Op een haastig ingelaste bijeenkomst vertelde verzetsleider 'Paul' dat de mannen in het politiebureau opgesloten zaten en "daar gaan we ze nu uithalen". Hij had namelijk de medewerking van de conciërge van het gebouw, die de groep via zijn huis binnen kon smokkelen.
Die avond om 19.00 uur, het moment dat de wacht werd gewisseld, kwamen zo twintig KP'ers het complex binnen, bewapend met stenguns en granaten. Er werd vooraf gebeld dat een groep SS'ers een controle wilde uitvoeren, waarna de groep zonder argwaan te hebben gewekt de bewakers en agenten kon overrompelen.

Met buitgemaakte sleutels werden alle cellen geopend, waar ook 35 politieke gevangenen opgesloten zaten. Sommigen hadden meteen door dat het om een reddingsoperatie ging, anderen vreesden dat ze zouden worden doodgeschoten. Een enkeling vroeg nog of hij het net uitgedeelde brood mocht meenemen. "Een provocateur, die door de SD in de cellen was gestopt om de gesprekken af te luisteren, begreep er niet veel van", vertelt een deelnemers aan de actie. "Hij deelde mede dat hij van de Sicherheitspolizei was en dus niet mee hoefde. Als antwoord werd hij in de cel getrapt waar de vier landwachters al eerder in gestopt waren. "De grote groep kon via hun sluiproute weer buitenkomen, ook de conciërge en zijn vrouw waren inmiddels gevlucht. Ook buiten verliep de organisatie perfect. Er stonden meisjes die de gevangenen direct een arm gaven en zo als verloofd paar vertrokken. Anderen kregen fietsen in hun handen gedrukt. De buurt heeft eigenlijk niets van de overval gemerkt. Pas een half uur er na kregen de Duitsers het eerste seintje en ging het alarm af. De stad werd hermetisch afgesloten, maar de gevangenen waren toen al niet meer te vinden. Ds. Van Ginhoven en de andere ter dood veroordeelden werden in een bestelauto weggevoerd. Het ging richting Delft, langs de Schie.

Ondergedoken

Op D-Day ging de celdeur van het Huis van Bewaring voor Jacob open, maar daarna moest hij zich nog steeds schuilhouden, hij bleef noodzakelijkerwijs gescheiden van zijn gezin en was tot de bevrijding ondergedoken bij families in (de omgeving van) Delft en later te Berkel.

Op zolder bij hem thuis troffen wij later een doos met herinneringen aan, waarin o.a. een granaathuls met graveringen: 28 juli 1943; 6 juni 1944; 4 juni 1945. 28 juli 1943 was de dag van zijn eerste gevangenneming en zijn martelingen in Groningen. 6 juni ‘D-Day’ de dag van zijn bevrijding, door een knokploeg van het verzet met daarin zijn zwager Adri Wijntje, uit het Huis van Bewaring in Rotterdam.

Persoonlijke herinneringen

(Van Jurgen Jaap Brandjes (kleinzoon), uit zijn toespraak van op 4 mei 2023 tijdens de familiebijeenkomst t.g.v. de adoptie van cel #521 in het Oranjehotel)

Ik kan mij niet zo veel meer herinneren over mijn tijd met Oom Jaap, ik ben ruim na de oorlog in 1961 geboren. Met gepaste trots en een zekere schaamte (doos met spullen van Opa heeft een jaar of 8 ongeopend op zolder gestaan) sta ik hier omdat mijn Opa, Oma en Moeder nooit in de schijnwerpers hebben willen staan. o zeker wel om voor anderen iets te kunnen betekenen maar niet voor wat zij zelf hebben gedaan. De afgelopen tijd hebben wij vol verbazing en verrast door alles wat wij hebben kunnen ontdekken - waarschijnlijk nog maar een fractie - van wat mijn Opa Jaap ic Jacob Dirk van Ginhoven, maar ook zijn broer Huib en later ook de andere broers en zussen, hebben gedaan om de slachtoffers van het nazi-geweld i.c. de Joden en andere groepen, individuen o.b.v. etniciteit, afkomst, (seksuele) identiteit, overtuigingen, beperkingen en dergelijke te helpen Van mijn moeder weet ik dat zij op een nacht dat de Duitsers hun huis binnenvielen werd gewekt door haar vader die al fluisterend een stapel papieren onder haar matras verstopte en haar vroeg om zich slapende te houden als de Duitsers haar kamer zouden doorzoeken. En zo geschiedde, een doodsbange puber hield zich slapende, de Duitsers doorzochten haar bed niet, maar wel werd haar vader afgevoerd naar de bajes. Opa bleef ook tijdens en na detentie zijn verzetswerk voortzetten en heeft zo vele tientallen - misschien zelfs meer - onderweg naar Westerbork of andere afgrijselijke kampen kunnen redden van hun ongewisse gang naar t kamp en hoogstwaarschijnlijk de dood. Opa Jaap werd bij herhaling zwaar mishandeld door de Duitsers, en letterlijk gebroken, maar figuurlijk niet en hield onbegrijpelijkerwijs stand tegen zoveel geweld. Mijn oma, moeder en haar broers moesten onderduiken, op verschillende adressen. Mijn moeder, puber in de oorlog, is altijd ondergedoken gebleven , praten over diepere gevoelens deed je niet en die bleven verborgen. Waarschijnlijk te pijnlijk om te benoemen. Op een enkel verhaal na, zoals van die papieren onder het matras, werd er nooit over de oorlog gesproken, ook niet door opa jaap of oma cisca of haar broers Rini en Jack. Allen zelf en door het verlies van familieleden meervoudig slachtoffer en getraumatiseerd door de oorlog. Te pijnlijk , diep weggestopt, terwijl juist hun moed, hun kracht zoals die van onder andere Huib en Jaap van Ginhoven getuigen van een bijzondere menslievende onverschrokkenheid en van onschatbare waarde zijn Opa Jaap 4 keer ter dood veroordeeld, ternauwernood bevrijd, waardoor hij het tragische einde voor het vuurpeloton, zoals het tragische lot van Huib, ontliep en zich blijvend kon inzetten voor het verzetswerk. Ondanks dat er niet over gesproken werd heb ik als kind ervaren dat Opa Jaap, dominee van Ginhoven nog immer op pad ging om anderen te helpen. Op weg naar t bejaardenhuis inkopen doen, om in het bejaardenhuis, waar hij tijdens zijn emeritaat nog werkte, sigaren sigaretten en chocola uit te delen aan allen die hij bezocht en natuurlijk ook zijn kinderen en kleinkinderen Een grote held, die geen held wilde zijn, daar niet over sprak, maar gedaan heeft wat hij van zichzelf gewoon moest doen. En de vele krantenknipsels getuigen feitelijk dat het hele gezin Van Ginhoven-Turkenburg dit deed. En niet geheel toevallig ook het gezin van zijn vrouw Cisca van den Ende, waar ook het nodige verzetswerk werd gedaan en ook dodelijke slachtoffers zijn gevallen.

Een verklaarbare stilte om niet te praten over de voor hen een vanzelfsprekendheid, voor ons heldendaden, om anderen te helpen tegen een nietsontziende overheerser!! En niet kunnen praten over de pijn die geleden werd door martelingen, moord en verraad. Hier vandaag 4 mei 2023 herdenken wij de onvoorwaardelijke moedige daden van Huib en Jaap van Ginhoven en vele anderen die ervoor hebben gezorgd dat wij in vrijheid kunnen bestaan!


.