Corstiaantje Pronk

Verhaal ingestuurd door Meinard Tijdeman op 22-9-2024

Gebaseerd op het boek 'Levensverhalen laten leven' van de Oostenrijkse psychologe Anita Farkas.

Corstiaantje (Sjaan) Pronk-van den Oever werd op 3 oktober 1902 in Scheveningen geboren.
Via de Getuige van Jehovah Kloose kwam ze in mei 1939 in contact met de geloofsgemeenschap. Een paar maanden later, op 25 december 1939, liet ze zich door haar geloofsbroeder Winkler in Amsterdam dopen.

Op 24 augustus 1942 werd Sjaan Pronk door de Gestapo in Den Haag gearresteerd. Haar drie kinderen werden daarmee aan een ongewis lot overgelaten. De nazi’s zetten Sjaan eerst gevangen in Scheveningen (in het zogenaamde Oranjehotel), daarna bleef ze tot 14 december 1942 gevangen in Utrecht. Via Kleef werd ze ten slotte naar Duitsland gebracht en doorliep ze de huizen van bewaring in Düsseldorf, Hannover en Berlijn. Ten slotte deporteerden ze Sjaan Pronk naar Ravensbrück, waar ze op 7 januari 1943 aankwam. Daar kreeg ze het registratienummer 15.986.
Bijzonder traumatisch voor Sjaan waren de moorden op kleine kinderen die ze in het vrouwenconcentratiekamp had gezien. Van de gevangengenomen vrouwen die met baby’s in Ravensbrück aankwamen, werden de kinderen afgenomen en net zo lang tegen de muur geslagen tot ze dood waren. Haar dochter raadde ze later af om kinderen te krijgen. Vermoedelijk wilde ze daarmee haar eigen herinneringen aan de afschuwelijke belevenissen met kleine kinderen in het vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück uitbannen en het verdriet daarvan ontlopen.

Sjaan Pronk werd in Ravensbrück toegewezen aan een tuincommando. Ze hoorde bij de groep Jehovah’s Getuigen die het gebruik van voedsel dat bloed bevatte afwees. In het midden van februari 1943 had Sjaan bloed in de ontlasting (als gevolg van een bloeding in het maagdarmkanaal), naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door stress. Ze werd naar de ziekenbarak overgebracht en bleef daar tot 25 april 1943. Froukje Volp en andere geloofszusters smokkelden via een Duitse Getuige havermoutpap voor Sjaan naar de ziekenafdeling en redden zo haar leven.

Op 4 mei 1943 werd Sjaan met 23 andere vrouwelijke Jehovah’s Getuigen van kamp Ravensbrück naar het bijkamp St.-Lambrecht overgeplaatst. Twee dagen bracht dit gevangenencommando door op het station Fürstenberg, voordat het naar St.-Lambrecht afgevoerd werd.

In St.-Lambrecht werkte Sjaan eerst bij de werkgroep voor bebossingswerkzaamheden. Daarna moest ze als schaapherderin zorgen voor de schaapskudde van het SS-landgoed. Voor Sjaan was dit een volkomen nieuwe bezigheid: ze had tot dan toe zelfs nog nooit een schaap gezien. Dit werk had een gunstige uitwerking op haar. Ze had ook de mogelijkheid haar rantsoen met schapenmelk aan te vullen. Haar slechte gezondheidstoestand verbeterde daardoor. Ook het werk zonder toezicht en in de stilte van de bergen leidde tot vermindering van spanning.
Ondanks de betere voedselsituatie in het concentratiekamp St.-Lambrecht behield Sjaan een zwakke gezondheid. Ze leed aan netelroos, die de Duitse Bijbelonderzoeksters met verschillende soorten thee probeerden te behandelen. Sjaan werd door de overige Bijbelonderzoeksters beschouwd als een geloofszuster die steun gaf. In het bijzonder tussen haar en Jans Hoogers-Elbertsen bestond een nauwe band. Toen Sjaan na de bevrijding tijdens de terugreis in Italië een blindedarmontsteking kreeg, was het Jans die bij haar achterbleef, terwijl de andere vrouwen naar Nederland doorreisden. In een klooster werd bij Sjaan de appendix operatief verwijderd en na haar genezing organiseerden de beide vrouwen zelf hun terugreis.

Toen ze ten slotte op 25 augustus 1945 aankwam in Den Haag, woog Sjaan nog slechts 37 kilogram. Haar gezondheidstoestand was erg slecht, ze was voortdurend ziek en haar fysieke reserves waren door de kampgevangenschap uitgeput. Spoedig na haar terugkeer werd ziekenhuisopname noodzakelijk. Sjaan was niet alleen fysiek veranderd, ze was een ander mens geworden. Haar dochter Cobie herinnert zich de tijd dat haar moeder uit het concentratiekamp was teruggekomen als volgt:
‘Ze had in de concentratiekampen in een andere wereld geleefd. Nu moest ze zich weer schikken naar een huishouden en zich aanpassen. Het is nooit echt gelukt. Toen ze zes weken thuis was, moest ze voor drie maanden naar een herstellingsoord, Te Werve. Een half jaar later moest ze weer naar het ziekenhuis.’

Sjaan bracht drie maanden door in het ziekenhuis Zuidwal. Na een half jaar thuis was verdere ziekenhuisopname van vier weken noodzakelijk. De jaren in de gevangenissen en concentratiekampen hadden duidelijke sporen nagelaten.

Ook de psyche van Sjaan had ernstige schade opgelopen. Ze werd gedreven door een innerlijke onrust, waardoor ze dikwijls plotseling van huis wegliep. Ze liet dan slechts een klein bericht achter: ‘Ben een paar dagen weg.’ Haar familie vernam altijd pas achteraf waar ze zich had opgehouden. Meestal was ze bij haar vriendinnen Jans Hoogers-Elbertsen en Froukje Volp, haar vertrouwenspersonen in de concentratiekampen.
Over de verschillende gevangenissen vertelde Sjaan haar kinderen weinig. Het meest praatte ze over St.-Lambrecht, omdat die herinnering het best te verdragen was. Vanwege haar geurherinnering kon ze niet meer tegen de lucht van koolraap. Deze karakteristieke lucht bracht de verschrikkelijke beelden terug die in Ravensbrück in haar geheugen gegrift waren.
Ook verbood ze haar dochter om gestreepte kleding te dragen. Zelfs na de dood van Sjaan volgde haar dochter Cobie dit gebod op.