Martinus Stute

Geschreven door Bonnie Spaans-Barkmeijer

In september/oktober 1942 was mijn vader Douwe Barkmeijer 12 dagen de celgenoot van Martinus Stute (zie ook foto en verhaal van Douwe in het namenmonument). Na het overlijden van mijn moeder in 2002 (mijn vader was al eerder overleden) vond ik in de nalatenschap een bijzondere foto. Jarenlang heb ik me afgevraagd welk verhaal bij deze foto hoorde, inmiddels ben ik stukje bij beetje ben ik meer te weten gekomen over het tragische lot van Martinus.

Via het Nationaal Militair Museum in Soesterberg ontdekte ik dat het uniform dat Martinus op de foto draagt van de Amsterdamse Burgerwacht moet zijn, (burgerwachten waren in de periode 1918-1940 lokaal door gemeentebesturen aangestelde milities voor het handhaven van de openbare orde en veiligheid). Vanwege de medailles - het Herinneringskruis 1938 van de Amsterdamse Burgerwacht en het Kruis Van verdienste van de Nederlandse Bond van Vrijwillige Burgerwachten - kan de foto pas na 1938 gemaakt zijn. Op het uniform is tevens een militair embleem aangebracht (boven zijn linker borstzak), dit embleem staat voor een radiotelegrafist van het regiment genietroepen.

Ik vond ook een map met felicitaties ter gelegenheid van mijn geboorte op 29/8/1943, daarin bevond zich een brief van de echtgenote van Martinus Stute, gericht aan mijn vader. In deze brief gedateerd 6/9/1943 schreef mevrouw Stute: “Tevens wil ik deze gelegenheid benutten om u te berichten dat Martin gratie heeft gekregen. U kunt zich zeker voorstellen hoe gelukkig wij allen zijn. Het is haast niet om te geloven. Zelf heb ik altijd wel gedacht dat het goed voor hem zou aflopen, maar Martin had niet zo’n vertrouwen in de toekomst. U ziet dus dat er toch nog enkele zijn die boffen. Wat nu zijn uiteindelijke straf zal worden is nog niet bekend, doch dat is op dit ogenblik van minder belang. De hoofzaak is dat hij blijft leven en dat wij hem binnenkort weer bij ons terug kunnen verwachten. Nu kunnen wij weer aan de toekomst denken.”

In mijn zoektocht naar meer informatie heb ik in september 2019 een oproep geplaatst in het AD. Ik hoopte in contact te komen met de zoon van Martinus, die in de jaren 1942 en 1943 een jaar of 7 was. Een familielid meldde dat Rob enige jaren daarvoor overleden was. Er was een vaag verhaal bekend over een redding uit het water van een Duitser door Martinus, de “gratieverlening” zal daarmee waarschijnlijk in verband gestaan hebben. Martinus werd per 6/7/1943 uitgeschreven uit het Oranjehotel, nieuwe bestemming niet bekend. Die redding zou tijdens dat transport mogelijk hebben plaatsgevonden.

Ik ontving na mijn oproep in het AD in september 2019 ook een reactie van George Jansen. Hij mailde: “Mijn ouders woonden in de Gansstraat in Utrecht achter de toonzaal van de steenhouwerij van mijn grootvader. Voor deze toonzaal stond een mevrouw die nogal ontredderd leek. Mijn moeder die met haar te doen had nodigde haar uit om binnen even tot rust te komen. Het was een begin van een vriendschappelijke relatie die tot na de oorlog voortduurde. Mevrouw Stute bezocht haar man in het huis van bewaring in de Gansstraat waardoor zij wel eens bij ons logeerde. Dat ik zo getroffen werd door uw berichtje houdt mede verband met het feit dat mijn broer vernoemd is naar Martin Stute. In de oorlogsjaren kwam een aantal familieleden om waarvan de namen ter nagedachtenis aan mijn broer werden gegeven, dus ook die van Martin Stute. Ik wens u veel succes met het vervolg van uw zoektocht, dit mede namens mijn broer Martin (Wouter Jan) Jansen.”

Het lijkt aannemelijk dat mevrouw Stute zo overstuur was omdat ze toen net op de hoogte was gesteld van de nieuwe veroordeling door het Duitse Kriegsgerecht (ook in de Gansstraat gevestigd) dat al haar hoop op een betere toekomst de grond in boorde. Men moet Martinus Stute in de loop van het najaar van 1943 als “Nacht und Nebel-gevangene" hebben gedeporteerd naar het strafkamp Sonnenburg in Polen. Daar is hij op 29-12-1943 gestorven.