Hendrik Stavast

De SD op Bosch en Vaart
Net zoals voor vele andere jongemannen dreigde ook voor de beide broers Stavast tewerkstelling in Duitsland. Pieter en Hendrik deden wat velen hadden gedaan: ze doken onder.
Jan Lamberts en Andries Sluiter van de Duitse Sicherheitsdienst waren in Drente berucht vanwege hun wrede methoden om verzetsmensen en onderduikers op te sporen en te verhoren. In de zomer van 1944 kregen ze er lucht van dat Marten Stavast en Geert Fonk, de huurder van het koetshuis, hun zonen bij huis verborgen zouden houden. Samen met andere SD'ers ging Sluiter naar Bosch en Vaart om poolshoogte te nemen. Bij Fonk vonden ze de ondergedoken zoon Willem Fonk, maar bij Stavast lukte het niet de zoons te vinden.
"Dan de vader zelf maar mee, besloten de SD'ers. Gekoppeld aan de andere arrestant, op een zodanige wijze dat het bloed hen beide bij de armen langs liep, werden zij als dieren in een auto gegooid. De oude Stavast kwam nogal spoedig weer vrij, maar men liet hem niet met rust. Vooral Lamberts scheen er op gebrand om zijn zoons in handen te krijgen. 'Als we hen niet vinden, steken we het huis in brand', dreigde hij bij een volgend bezoek."
Dit citaat komt uit de Provinciale Drentsche en Asser Courant van 6 november 1948. Het is een verslag van een zitting van de Drentse Kamer van het Bijzonder Gerechtshof in Assen. In lange zittingen kwamen alle gruwelijke details van het optreden van de SD in Drente aan het licht. Lamberts was een van degenen die door het Bijzonder Gerechtshof ter dood veroordeeld werden. Lamberts werd inderdaad geëxecuteerd. Sluiter kreeg uiteindelijk twintig jaar.

Rampzalige afloop
Na de inval van de SD hadden Hendrik en Pieter zich snel uit de voeten gemaakt en ze vonden een onderduikadres bij hun oom Wietse Stavast in Den Haag. Hun vlucht kreeg een rampzalige afloop op 29 september 1944. Pieter moest ergens in de stad illegale bonkaarten ophalen en werd onderweg bij een razzia gearresteerd voor het bezit van een vals persoonsbewijs. Toen Hendrik het
allemaal wel erg lang vond duren, ging hij op zoek naar zijn broer en kwam hij er uiteindelijk achter dat Pieter werd vastgehouden. Hendrik bedacht zich niet en ging naar het politiebureau om te kijken of hij zijn broer kon helpen. Daar werd hij onmiddellijk ook gearresteerd. Hendrik en Pieter werden opgesloten in het Oranjehotel.
In september 1944 had het verzet in verband met de Slag om Arnhem vanuit Londen de opdracht gekregen aanslagen te plegen om het Duitse railvervoer te saboteren. In Delft voerde een verzetsgroep tot twee keer toe een aanslag uit op de spoorbrug bij ‘t Haantje tussen Delft en Rijswijk. Als represaille werden de dag na de aanslag op 7 oktober 1944 tien mensen gefusilleerd: acht Haagse verzetsmensen plus Hendrik en Pieter Stavast. Beide broers hadden niets met het gewapend verzet te maken. Waarschijnlijk werden ze uit het Oranjehotel gehaald om het van hogerhand opgegeven aantal van tien Nederlanders voor het vuurpeloton vol te maken.

Bron: Bron: Bosch en Vaart, schoonheid aan het water. Research, teksten en eindredactie: Bertus Boivin (Boivin Tekstproducties, Assen).

Geplaatst door b.h.a. van der woude op 25 oktober 2020

Fusillade bij ’t Haantje in Rijswijk, 7 oktober 1944

Bij het begin van operatie Market Garden, het offensief van de geallieerden in september 1944, riep de regering in Londen het verzet op om het verkeer per spoor voor de Duitsers moeilijk te maken. Dit resulteerde in een spoorstaking waar 30.000 mensen aan deelnamen en die tot mei 1945 duurde (zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Spoorwegstaking_van_1944). De oproep leidde ook tot sabotageacties aan het spoor. Op de grens van de gemeenten Rijswijk en Delft, bij ’t Haantje, werd de spoorbrug op 25 september vernield. Na een spoedreparatie volgde op 6 oktober een tweede vernieling. Daarop planden de Duitsers een represaille, waarvoor zij een lijst van twaalf terdoodveroordeelden opstelden. Op het laatste moment verwijderde Kriminal-Kommissar J.H.L. Munt twee mensen van deze lijst. Tien verzetsmensen die in het Oranjehotel gevangen zaten werden op zaterdag 7 oktober 1944 in twee vrachtwagens naar de spoorwegovergang in ’t Haantje in Rijswijk gebracht. Zij waren op dezelfde dag door een Polizeistandgericht ter dood veroordeeld. Aan het einde van de middag werden zij doodgeschoten. Enkele omwonenden waren getuige.

De tien mannen waren
Petrus J. Bogaard
Frans Britzel
W. Roland H. van Golberdinge
Christiaan D. van 't Hoff
Roelof F. Koopmans
Hermanus G. Schram
Hendrik Stavast
Pieter Stavast
Klaas de Vries
Jacobus A.A.M. de Waal

Hoewel de Duitsers instructie hadden gegeven om de lichamen anoniem in een massagraf te begraven zijn de lichamen toch individueel begraven, op initiatief van de Rijswijkse politie. Momenteel liggen deze mensen begraven in vier graven op de begraafplaats Oud-Rijswijk, behalve H.G. Schram, die overgebracht is naar Vianen. Hun namen worden vermeld op een oorlogsmonument op de begraafplaats en op een monument bij de spoorweg in ’t Haantje, waar de gemeente Rijswijk ieder jaar op 7 oktober een herdenkingsplechtigheid houdt. In de Doodenboeken bevinden zich pagina’s voor Frans Britzel, Hendrik Stavast en Klaas de Vries.

Zie ook https://www.historischeverenigingrijswijk.nl/artikelen.php?urlkey=september-2012-herdenking-slachtoffers-t-haantje-in-ere-hersteld-115.