Jacob Nunes Vaz

Hoofdredacteur Het Parool
Jacob Nunes Vaz, wiens roepnaam Jaap was, kwam ter wereld in Amsterdam op 20 september 1906. Hij was het enige kind van Isaac Jacob Nunes Vaz (1869-1933) en Daatje Kinsbergen (1875-1943), die in Sobibor werd vergast.
Na de lagere school ging Jaap naar de HBS. Na het behalen van het diploma bracht hij zijn politieke denkbeelden in praktijk door lid te worden van de Onafhankelijke Socialistische Partij, sinds 1932 een afsplitsing van de linkervleugel van de SDAP. Jaap ging hij aan de slag als journalist, aanvankelijk bij het persbureau Vaz Dias, dat van 1922 tot 1928 het monopolie had op radioberichtgeving. Later stapte Jaap over naar het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Op 15 mei 1940 werd Jaap ontslagen bij het ANP, omdat hij Jood was. Daarna deed hij wat vertaalwerk en schreef een boekje over de luchtvaart.
In het door de Duitsers bezette Nederland, en met name in Amsterdam, gaf de journalist Frans Goedhart (1904-1990) vanaf 25 juli 1940 een gestencild illegaal krantje uit met politiek nieuws onder de titel “De nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen”. Goedhart nam in de loop van 1940 contact op met verschillende personen, die in de sociaaldemocratische beweging actief waren, maar die hun werk door de bezetting niet meer konden uitvoeren. De groep bestond onder meer uit journalisten Lex Althoff, Maurits Kann en Jaap Nunes Vaz, Koos Vorrink (voorzitter van de SDAP) en advocaat Hans Warendorf. Later deden ook Herman Bernard Wiardi Beckman (1904-1945) en enkele anderen mee.
De groep kwam bijeen op de kamer van Jaap Nunes Vaz aan de Keizersgracht, waar hij woonde. De leden van de groep werden de oprichters van de verzetskrant “Het Parool”, waarvan de eerste uitgave op 10 februari 1941 verscheen. De naam van de illegale krant was bedacht door Maurits Kann. Jaap Nunes Vaz was een van de redacteuren van de nieuwe krant. Vanaf augustus 1941 werd Het Parool niet meer gestencild maar (illegaal) gedrukt. Het Parool was niet de eerste verzetskrant in Nederland, dat was “Het Bulletin”, dat in Maartensdijk werd uitgegeven door de familie Voûte.
Toen de Duitsers Goedhart en Wiardi Beckman tijdens hun vluchtpoging naar Engeland op het strand van Scheveningen hadden gearresteerd, werd Jaap Nunes Vaz de hoofdredacteur van Het Parool en schreef hij de hoofdartikelen. Hij was ook lid van het verzet en als Jood weigerde hij de Jodenster te dragen.
In mei 1942 zag ook Jaap zich genoodzaakt om onder te duiken. Hij vond een onderduikadres bij het echtpaar Pieter Cornelis Helderman (1895-1944), die ook lid was van het verzet, en Thérèse Lydie Jeanne Meillon aan de Rijksstraatweg 69 in Wageningen. Ook Gerrit Jan van Heuven Goedhart (1901-1956), een andere voorman van Het Parool, vond enkele keren onderdak bij de familie Helderman-Meillon. Zelfs de hele redactie van Het Parool vergaderde in 1942 een paar keer bij de familie.
Een brand in de opslagruimte van het Amsterdamse distributiecentrum van Het Parool in de Peperstraat op 17 december 1943 leidde tot de arrestatie van een groot aantal medewerkers. Ook Helderman werd gearresteerd. Ondanks martelingen in de gevangenis van Arnhem gaf hij bij zijn ondervragingen geen krimp. Hij zei niets af te weten van de illegale praktijken van Nunes Vaz en Van Heuven Goedhart. Hij wist niet eens dat eerstgenoemde een Jood was. Van Heuven Goedhart kwam alleen bij hem thuis om van zijn vrouw Franse les te krijgen. In maart 1944 werd Helderman overgebracht naar het Oranjehotel in Scheveningen. Zijn gezondheid ging dermate achteruit, dat hij op 30 maart 1944 opgenomen moest worden in het Haagse Gemeente Ziekenhuis. Daar overleed hij drie weken later.
Op zijn onderduikadres maakte Jaap Nunes Vaz gebruik van een vals persoonsbewijs op naam van J.N. Vos. Dat verhinderde niet dat de Duitsers hem, na verraad, op 25 oktober 1942 op zijn onderduikadres arresteerden en hem overbrachten naar de gevangenis in Arnhem. Korte tijd later kwam hij in het Oranjehotel in Scheveningen terecht. Vanuit het Oranjehotel brachten de nazi’s Jaap als “strafgeval” op 6 maart 1943 over naar Westerbork, waar hij terecht kwam in strafbarak 66. Vier dagen later volgde transport naar Sobibor. Daar werd hij drie dagen later, direct na aankomst, vermoord. Hij bereikte de leeftijd van 36 jaar.
De Gemeente Amsterdam eerde Jaap Nunes Vaz in 1953 door een straat in Slotermeer naar hem te vernoemen. Later nam Paul Fennis het initiatief om alle verzetshelden, naar wie straten in de buurt waren vernoemd, ook een gezicht te geven door middel van panelen met een portret en een korte biografie van de verzetsheld naar wie een straat vernoemd is. Het schilderij op het paneel van Jaap Nunes Vaz is al voor de oorlog gemaakt door Meijer Bleekrode (1896-1943).
De naam van Pieter Cornelis Helderman staat vermeld op de Naamwand van het Monument voor de Gevallenen in Wageningen. Zijn naam staat ook op een Gedenksteen die ingemetseld is in een muur op de brug aan het Plantsoen van de Gevangentoren in Wageningen. Echtgenote Thérèse Lydie Jeanne Meillon overleefde de oorlog en overleed op 4 mei 1988 op 87-jarige leeftijd.

Tiel, 10 februari 2022
Paul Welling, Tiel